ျမန္မာေရွးေဟာင္းပံုရိပ္မ်ား (၂)

 ၄။ ျမန္မာ့ရိုးရာအားကစား

ျမန္မာလူငယ္ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားက ျခင္းလံုုးကစားရတာကို ေဘာလံုးကစားရတာထက္ အရင္က ပိုၿပီး မက္ေမာၾကပါတယ္။ ဘယ္ေနရာမွာပဲ ျဖစ္ျဖစ္ လူငယ္ေတြ ဆံုျဖစ္ၾကၿပီဆို ျခင္းခတ္ၾကေတာ့တာပါပဲ။ ေတာရြာေတြမွာဆို ညေနေနညိဳခ်ိန္ လံုမပ်ိဳေလးေတြ ေရခပ္ဆင္းလာၾကၿပီဆိုရင္ ကာလသားတစ္သိုက္ကလည္း ျခင္း၀ိုင္းလုပ္ၿပီး သူ႔ထက္ငါလူစြမ္းေကာင္းျပတတ္ၾကပါတယ္။

ဒီပံုေလးကေတာ့ နပန္းသတ္ပဲြပါ။ ရခိုင္လူမ်ိဳးေတြရဲ႕ က်င္ကိုင္ပဲြလို႔ေခၚမယ္ထင္တဲ့ နပန္းပဲြနဲ႔ဆင္ပါတယ္။ အဲဒီေခတ္က နပန္းသတ္ေတာ့မယ္ဆုိရင္ တင္ပါးေပၚတဲ့အထိ ခါးေတာင္းကို ေျမွာင္ေနေအာင္ က်ိဳက္ၾကတယ္။ ဘာနဲ႔တူသလဲဆိုရင္ ဂ်ပန္ဆူနမိုသမားေတြ ၀တ္ထားသလိုေပါ့။ ဒါေပမယ့္ ျမန္မာလူမ်ိဳးေတြက သူ႔ထက္ထက္စာရင္ က်စ္က်စ္လစ္လစ္နဲ႔ ပိုၿပီး ၾကည့္လို႔ေကာင္းမလားပဲ။

ကေလးတစ္သိုက္ ဂ်င္ေပါက္တိုင္းေဆာ့ေနၾကတာ။ ဟိုးေခတ္ကတည္းက ဂ်င္ေပါက္တဲ့ အေလ့အထက ရွိေနပါၿပီ။ ဒီဓါတ္ပံုထဲမွာဆို ကေလးႏွစ္ေယာက္က သူ႔ဂ်င္ကိုယ့္ဂ်င္ကို တိုက္ၾကက္ေတြလို သေဘာထားၿပီး ခ်ေနတယ္။ ဘယ္ဘက္က ကေလးကလည္း သူ႕အလွည့္ေစာင့္ရင္း ေပါက္ဖို႔ျပင္ေနပါတယ္။

ဒီပံုေလးက ကိုလိုနီေခတ္ဦးကာလက လို႔ထင္ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းကတည္းက စက္ဘီးေတြ ေခတ္စားလာၿပီနဲ႔တူတယ္။ ကေလးေလးေတြကို စက္ဘီးကိုယ္စီနဲ႔ ျပိဳင္ပဲြ၀င္ခိုင္းေနၾကတဲ့ ပံုပါ။ စက္ဘီးေလးေတြက ခ်စ္စရာေကာင္းတယ္။ ေရွ႕ဘီးက ပိုၾကီးၿပီး ေနာက္ဘီးႏွစ္ဘီးက ေသးပါတယ္။ ေနာက္ဘက္မွာေတာ့ ျမန္မာကေလးငယ္ေလးေတြ ထံုးစံအတိုင္း ေစာင့္ေၾကာင့္ထိုင္ေနၾကတယ္။

ဒီပံုကို အားကစားပဲြလို႕သာ ျမင္တာ။ ဘယ္လိုမွန္းလဲေတာ့ မသိဘူး။ အုန္းသီးခဲြတဲ့ ျပိဳင္ပဲြပါ။ ဓါးတစ္ခ်က္တည္းနဲ႔ အုန္းသီးတစ္လံုးကို ထက္ပိုင္းကဲြေအာင္ ခဲြနိုင္တဲ့ ျပိဳင္ပဲြလို႔ထင္ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ဘယ္ႏွစ္လံုးဆက္တိုက္ ခဲြႏိုင္တာလဲ ပါမယ္ထင္တယ္။ အုန္းသီးခဲြေနတဲ့ လူရဲ႔ေနာက္မွာ ခါးတစ္ဖက္ေထာက္ၿပီး ရပ္ေနတဲ့လူရဲ႕ ပုဆိုး၀တ္ပံုကို ၾကည့္ၾကည့္ပါ။ ပုဆိုးက ၀တ္ပံုက ၂၀၀၀ခုႏွစ္တုန္းက ေခတ္စားခဲ့တဲ့ ေကာင္ေလးေတြရဲ ပုဆိုးခ်က္ျပဳတ္ ၀တ္နည္းနဲ႔မတူဘူးလား။

ဒီကစားနည္းနာမည္ေတာ့ ေမ့ေနတယ္။ တစ္ေယာက္နဲ႔ တစ္ေယာက္ ကုန္းပိုးၿပီး အထုပ္ပစ္တိုင္း ကစားၾကတာေလ။ ကုန္းပိုးတဲ့ ေကာင္ကေတာ့ မစားသာပါဘူး။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ငယ္ငယ္တုန္းကေတာ့ အဲ့လိုကစားခဲ့ဖူးတယ္။  

၅။ ျမန္မာ့ေက်းလက္ရွင္ျပဳ

မူရင္းပံုကအေတာ့္ကို ေသးေတာ့ ဓါတ္ပံုျပန္ရိုက္တဲ့ အခ်ိန္မွာ အေတာ့္ကို ၀ါးေနတယ္။ ေသေသခ်ာခ်ာၾကည့္ ရင္ေတာ့ ျမင္ရပါေသးတယ္။ ရွင္ျပဳပဲြတစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။ ေမာင္ရင္ေလာင္းေလးေတြကို ေရႊထီးေစာင္းၿပီး တန္ဆာဆင္ထားတဲ့ ႏြားလွည္းေတြနဲ႕ တင္ေဆာင္လာတာနဲ႕တူပါတယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံအရပ္ရပ္မွာ ေဒသတစ္ခုနဲ႔တစ္ခု ေမာင္ရင္ တင္တဲ့လွည္းေတြက မတူပါဘူး။ တခ်ိဳ႕က်ေတာ့လည္း ဆင္၊ဒါမွ မဟုတ္ရင္ ျမင္းနဲ႕ တင္ၾကပါတယ္။ သည္ဓါတ္ပံုေလးေတြ႔မွ ႏြားလွည္းနဲ႔လွည္႔တာ ေတြ႔ဖူးတယ္။ ျမန္မာျပည္ေအာက္ပိုင္းလို႔ ထင္ပါတယ္။

ေရွးေခတ္က ေမာင္ရင္ေလာင္းေတြပါ။ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းကေတာ့ ယခုေခတ္လို ေခါင္းေဆာင္းေတြ ဘာေတြ မ၀တ္ၾကဘူးလို႔ ထင္ပါတယ္။ ဒါမမဟုတ္ရင္လည္း ေတာအလွဴမို႔လို႔လည္း ထင္ပါတယ္။ ဒါမွမဟုတ္ရင္လည္း ေမာင္ရင္ေလာင္းတစ္ဦးမွ် မပါဘဲ ပဥၥင္းတက္မယ့္သူေတြပဲ ျဖစ္မယ္ထင္တယ္။ ဘယ္ဘက္ေဘးမွာ ကြမ္းအစ္ေလးခ်ထားတာ ေတြ႔ရတယ္။ ေနာက္ၿပီး ပိတ္ထားတဲ့ ေရႊထီးေထာင္ထားတာလည္းေတြ႔ရတယ္။ ရွင္ေလာင္းလွည့္ရင္ေတာ့ အဲဒီထီးကို ဖြင့္ၾကပါတယ္။ ေနာက္ဆံုး ဘုန္းၾကီးေက်ာင္း ေရာက္တဲ့ အထိေပါ့။

သည္ပံုေလးက မယ္သီလရင္ႏွင့္ နားထြင္းမဂၤလာ ၀တ္စားဆင္ယင္ပံုေလးပါ။ တစ္ေယာက္က ရိုးရိုးယဥ္ယဥ္ေလးနဲ႕ ေနာက္တစ္ေယာက္ကေတာ့ လည္ဆဲြ၊ ဘယက္၊ စည္းပံုတို႔ ၀တ္ထားပါတယ္။

ေမာင္ရင္ေလာင္းကို ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းပို႔ေပးၿပီးေနာက္ မိဘေဆြမ်ိဳးမ်ားက တရားနာယူၾကပါတယ္။ ယြမ္းဆြမ္းအုပ္ေတြျဖင့္ ေမာင္ရင္ေလာင္းကို လိုက္ပို႔ၾကတဲ့ ျမင္ကြင္းက ေတာ္ေတာ့္ကို ၾကည္ႏူးစရာေကာင္းပါတယ္။

၆။ ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းႏွင့္သံဃာေတာ္မ်ား

ပါေတာ္မမူေသးခင္ႏွင့္ ပါေတာ္မူၿပီးကာစ အခ်ိန္တုန္းက ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းေတြရဲ႕ အေျခအေနက သိပ္ၿပီး မကြာလွေသးပါဘူး။ ကၽြန္ေတာ္ ပံု ၃ ပံုကို ႏိႈင္းယွဥ္ျပထားပါတယ္။

(၁)

နံပါတ္(၁) ပံုက ေတာမွီေက်ာင္းသခၤန္းတစ္ခုပါ။ သစ္ရိပ္၀ါးရိပ္ေအာက္မွာ ေတာထြက္ သစ္၀ါးေတြျဖင့္ ေဆာက္လုပ္ထားတဲ့ ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းေလးက ဘာအဆင္တန္ဆာမွ မပါေပမယ့္ ခ်စ္စရာေလးပါ။ ျမင္ရတဲ့ သူအတြက္ေရာ၊ ေနရတဲ့ သူအတြက္ပါ ရင္ေအးစရာလို႕ထင္ပါတယ္။

(၂)

  ပံု(၂)ကေတာ့ ျမိဳ႕ေနလူတန္းစား သူေဌးသူၾကြယ္ေတြ ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းထားတဲ့ ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းပါ။ မ်ားေသာအားျဖင့္ ပင္မအေဆာင္ၾကီး ရွိၿပီး ျပႆဒ္အဆင့္ဆင့္ျဖင့္ လွပေအာင္ခမ္းနားေအာင္ ေဆာက္လုပ္ထားပါတယ္။ တစ္နည္းအားျဖင့္ ျမိဳ႕ဆန္တဲ့ ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းေပါ့။

(၃)

ပံု ၃ၾကေတာ့ မင္းမိဖုရားေတြ ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းတဲ့ ေက်ာင္းေပါ့။ အေဆာင္ေဆာင္ အခမ္းခမ္းနဲ႕ ျပိဳင္ဘက္မရွိေအာင္ လွပါတယ္။ မင္းမိဖုရားလွဴေတာ့လည္း ဘံုခုႏွစ္ဆင့္အထိ ေဆာက္လို႔ရပါတယ္။ တစ္နည္းအားျဖင့္ နန္းဆန္တဲ့ ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းေပါ့ေလ။

 

                                                     တစ္ပါးေဆာင္ေလးေတြလို႔ ထင္ပါတယ္။
၁၈၇၃ခုနစ္ ဇူလိုင္လက မင္းတုန္းမင္းရဲ႕ ေထာက္ပံ့ေငြနဲ႕ ေဆာက္လုပ္ထားတဲ့ ခရစ္ယာန္ ဘုရင့္သံတဲေက်ာင္းပါ။ အဂၤလိပ္လူမ်ိဳး ေဒါက္တာမတ္ အုပ္ခ်ဳပ္သင္ၾကားခဲ့ပါတယ္။ အရြယ္ေရာက္ၿပိး မင္းညီမင္းသားတိုင္း အဲဒီမွာ စာသင္ၾကားရပါတယ္။ ေက်ာင္းတက္လာသူ မင္းညီမင္းသားမ်ားကို ေနာက္ပါေက်းေတာ္ကၽြန္ေတာ္ေတြက ေရႊထီးမိုးၿပီး ပစၥည္းကိ၇ိယာအစံုအလင္နဲ႕ ေက်ာင္းပို႕ၾကပါတယ္။

ဘုန္းၾကီးတစ္ပါးရဲ႕ပံုပါ။ ေညာင္ေစာင္းနဲ႔ မွီအံုးနဲ႔ မိန္႕မိန္႕ၾကီး စံေနတဲ့ ပံုပါ။ ေညာင္ေစာင္းရဲ႕ အေရွ႕မွာလည္း ဘုန္းၾကီးအသံုးအေဆာင္နဲ႕ လွဴဖြယ္ပစၥည္းေတြကိုလည္း ခ်ထားပါတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ အသံုးအေဆာင္ေတြက ယြန္းထည္ေတြနဲ႕ တူပါတယ္။ အေနာက္မွာလည္း ေရႊခ်ည္ထိုးပန္းခ်ီကားၾကီးကို ခ်ိတ္ဆဲြထားတာ အေတာ့္ကို ခမ္းနားပါတယ္။ ေရႊခ်ည္ထိုးပံုအကုန္လံုးကို မျမင္ရပါဘူး။ အနည္းငယ္ေပၚေနတဲ့ ေရႊခ်ည္ထိုးပံုမွာ နတ္သားႏွစ္ပါး (အထင္)ရဲ႕ ေျခေထာက္ကိုပဲ ျမင္ရပံုေထာက္ရင္ အဲဒီေရႊခ်ည္ထိုး ပန္းခ်ီက ေတာ္ေတာ္ၾကီးတယ္လို႔ ထင္ရပါတယ္။

ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းပညာေရးပါ။ ကိုရင္ငယ္ေလးေတြတင္မကဘူး။ ပံုရဲ႕ ညာဘက္အေရွ႔ဆံုးမွာ ဆံရစ္၀ိုင္းေလးနဲ႕ ကေလးေလးတစ္ေယာက္ပါပါတယ္။ သူတို႔ဖတ္ေနတဲ့အရာေတြကေတာ့ ေပစာေတြပါ။ အလ်ားေတာ္ေတာ္ရွည္ပါတယ္။ အေနာက္မွာလည္း အရြယ္အစားအမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႕ ဗုဒၶရုပ္ပြားေတာ္အဆူဆူကိုလည္း ဖူးႏိုင္ပါတယ္။ ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းေတြမွာ ဟိုးယခင္ကတည္းက အခုလိုရုပ္ပြားေတာ္ေတြ ေတာ္ေတာ္မ်ားထား၇ွိပါတယ္။ အကုန္လံုးကလည္း လက္ရာေျမာက္ပါတယ္။

(ကိုရင္ငယ္ေလးေတြတင္မကဘူး။ ပံုရဲ႕ ညာဘက္အေရွ႔ဆံုးမွာ ဆံရစ္၀ိုင္းေလးနဲ႕ ကေလးေလးတစ္ေယာက္ပါပါတယ္။ သူတို႔ဖတ္ေနတဲ့အရာေတြကေတာ့ ေပစာေတြပါ။ အလ်ားေတာ္ေတာ္ရွည္ပါတယ္။”

အဲဒီရွွည္ရွည္အျပားေတြက ေပစာေတြ မဟုတ္ၾကပါ။ သစ္သား သင္ပုန္း ေတြျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ သစ္သား သင္ပုန္း ေတြရဲ႕မ်က္ႏွာျပင္ကို ထမင္းရည္ နဲ႕ မီးေသြးမႈန္႕ႏုႏု ကို ေရာနယ္ၿပီး အနက္ေရာင္ မ်က္ႏွာျပင္ေခ်ာေခ်ာ ရေအာင္ အေရာင္ဆိုးတယ္။ ၿပီးေတာ့ေနလွန္းၿပီး အေျခာက္ခံတယ္။

စာေရးေတာ့ “ကန္႕ကူဆံ” လို႕ေခၚတဲ့ သဘာ၀တြင္းထြက္ ေျမျဖဴတမ်ိဳးနဲ႕ေရးတယ္။ တေန႕တာ စာတက္ၿပီးရင္ ေနာက္တေန႕အတြက္ စာအသစ္ေရးဖို႕ သင္ပုန္းက ေရးၿပီးစာေတြကို ေဆးေက်ာလို႕ ဖ်က္ပစ္ၿပီး အနက္ေရာင္ျပန္ဆိုးရတယ္။

အဲဒါကုိ ‘သင္ပုန္းေခ်တယ္’ လို႕ေခၚပါတယ္။ ဒီကေန႕ သံုးေနၾကတဲ့ ‘သင္ပုန္းေခ်’ ဆုိတဲ့စကားလံုးရဲ႕အရင္းအျမစ္ပါ။

စာေရးတာကို စ ၿပီးသင္ေတာ့ စာသင္သားက လက္မၿငိမ္ေသးပါ။ ဆရာ/ဘုန္းေတာ္ႀကီးက စာသင္သားရဲ႕လက္ကို ကူညီကိုင္ၿပီး စာလံုးေရးပံု၊ ဆြဲဲပံု၊ လွည့္ပံုကိုသင္တယ္။ ပထမအဦးဆံုး ငယ္ဆရာေပါ့။

အဲဒီဆရာကို ‘ကန္႕ကူလက္လွည့္’ ငယ္ဆရာ လို႕ေခၚပါတယ္။

ကုိရန္၀င္း(ေတာင္တံခါး)  ကူညီျပင္ဆင္ေပးပါသည္)

ဘုန္းၾကီးတစ္ပါး သက္ေတာင့္သက္သာနဲ႕ စာဖတ္ေနတဲ့ပံုပါ။ ေရႊခ်ည္ထိုးကို ကန္႕လန္႕ကာအေနနဲ႕ သံုးၾကတာေတြ႔ႏိုင္ပါတယ္။

ဘုန္းၾကီးတစ္ပါးကို ပင့္ေဆာင္လာတဲ့ ေ၀ါပါ။ လူ၄ေယာက္ထမ္းရပါတယ္။ ၾကည့္ရတာ မင္းဆရာလို႔ထင္ပါတယ္။

မႏၱေလးေတာင္ကို ၾကီးပြားတိုးတက္ေအာင္ လုပ္ေဆာင္ေပးခဲ့တဲ့ ရေသ့ၾကီးဦးခႏၱီပံုေတာ္။ ဆရာေတာ္ၾကီးက ကိုလိုနီေခတ္မွာ မႏၱေလးေတာင္ဘက္စံု ဖြံျဖိဳးတိုးတက္ေအာင္လုပ္ႏိုင္ေတာ့ ဆရာၾကီးမွာ ေရႊျဖစ္ေငြျဖစ္ေအာင္လုပ္ႏိုင္တဲ့ အဂၢိယပညာေပါက္တယ္လို႔ လူေတြက ထင္ေၾကးေပးၾကတယ္။ အဂၤလိပ္အရာ၇ွိေတြက မယံုေတာ့ ရေသ့ၾကီးကို ေမးပါတယ္။ ရေသ့ၾကီး ဦးခႏၶီက သူ႕မွာဘာပညာမွမရွိပါဘူးဆိုတာ ေျပာလည္း မယံုပါဘူး။ ေနာက္ဆံုးမွာ ရေသ့ၾကီး ဒီေလာက္ေတာင္ သိခ်င္တာျပမယ္ဆိုၿပီး သူ႔ရဲ႕ ေခါင္းေဆာင္းေဒါင္ခ်ာကိုခ်ၿပီး လမ္းေဘးမွာ တင္ပလႅင္ေခြထိုင္ၿပီး တရားမွတ္ပါေတာ့တယ္။ အဲဒိအခါလမ္းသြားလမ္းလာေတြက ရေသ့ၾကီးကို ၾကည္ညိဳလြန္းေတာ့ ပါလာတဲ့ေရႊစ ေငြစေတြကို ေဒါင္ခ်ာထဲကို တရိုတေသလွဴဒါန္းၾကတာ ခဏေလးနဲ႕ ျပည့္သြားတယ္။ အဲဒီေတာ့ အဂၤလိပ္ေတြလည္း ပါးစပ္အေဟာင္းသားနဲ႕ က်န္ခဲ့ပါေတာ့တယ္။

ဘုန္းၾကီးပ်ံပါ။ဆင္ပံုစံကို ဘယ္လိုလုပ္ၿပီး ဘုန္းၾကီးရဲ႕ ရုပ္ကလာပ္ကို ဘယ္လိုပင့္ေဆာင္တင္ထားလဲဆိုတာ အံၾသဖြယ္ျဖစ္ေနပါၿပီ။

ျမန္မာေတြမွာ တစ္စံုတစ္ေယာက္ေသဆံုးရင္ ခ်က္ခ်င္းသၿဂၤိဳဟ္ရမယ္။ ရက္မကူးရဘူးလို႔ ဘာသာေရးအရ မသတ္မွတ္ထားပါဘူး။ အသုဘစ်ာပနဆိုတာ ေနာက္ဆံုး လူတစ္ေယာက္ကို ျပဳစုရျခင္းလို႔ ခံယူထားလို႔နဲ႕တူပါတယ္ ေျခခင္းလက္ခင္းသာယာမွ စ်ာပနပဲြ လုပ္ၾကတယ္။ ရာသီဥတုဘဲျဖစ္ျဖစ္ ေရၾကီးေနလို႔ပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ခ်က္ခ်င္းမသၿဂိဳဟ္ႏိုင္ေသးရင္ ရင္ခဲြက်ပ္စည္း၊ ဖဲြျပာအျပည့္ထည္းၿပီး “ေအးမသာ” လုပ္တတ္ၾကတယ္။ ေရလြတ္ရာ သစ္ပင္အျမင့္မွာ လင့္ထိုးၿပီး အေလာင္းကို တင္ထားရင္ထား မထားရင္ ေတာင္ကမ္းပါးယံမွာ တင္ထားတတ္ၾကသတဲ့။ ဘုန္းၾကီး ျဖစ္ေနရင္ေတာ့ တခမ္းတနား နိဗာန္ေက်ာင္းေဆာက္ၿပီး တေပါင္းလေရာက္မွ ပဲြလမ္းသဘင္ျဖင့္ သၿဂိၤဳဟ္ၾကပါတယ္။ အဲဒိအခါမွာ ဧယင္က်ဴးဖို႔ အၿငိမ့္မင္းသမီးေတြက အေရးပါပါတယ္။ အၿငိမ့္မင္းသမီးေတြအတြက္ ဧယင္က်ဴးၾကီး အတတ္ပညာက မျဖစ္မေနတတ္ေျမာက္ရမယ့္ ပညာပါ။ ဘုန္းၾကိးအေလာင္းကို အမ်ားပူေဇာ္လို႔ ရမယ့္ေနရာကို ေရႊ႕ၿပီး ၊နိဗာန္ေက်ာင္းခ်ေခၚ ခန္းဖြင့္ပဲြမွာ ဧယင္က်ဴးတဲ့သူက ဘုန္းၾကီး ဧယင္ပုခက္ေပၚမွာ ျပင္ဆင္ထားတဲ့ ဘုန္းၾကီးရုပ္ကလာဘ္ကို လက္နဲ႕ လႊဲရင္း ဘုန္းၾကီးနဲ႔ ပါတ္သတ္သမ်ွကို ကဗ်ာစာဖဲြ႔ၿပီး ငိုခ်င္းဖဲြ႕ၾကပါတယ္။

တခ်ိဳ႕နိဗာန္ေက်ာင္းေတြကို ေအာက္မွာဟသာၤ သို႔မဟုတ္နဂါးရုပ္ခံၿပီး ဘံုအဆင့္ဆင့္နဲ႕ ေဆာက္တတ္ပါတယ္။ အေ၀းကေနၾကည့္ရင္ ဘုန္းၾကီး ပ်ံရွိတာ ျမင္ရေအာင္ ့ျမင့္ႏိုင္သမ်ွအျမင့္ကို ရေအာင္ ေဆာက္ပါတယ္။

သက္ပိုင္သူ
က်မ္းကိုး။
၁။ ၁၈၅၅-၁၉၂၅ သမိုင္း၀င္ပံုရိပ္မ်ား၊ ေလ့လာသူတစ္ဦး
၂။Mandalay and other cities of the past Burma ၊V.C.scott o’connor
1987 white lotus co., ltd.
၃။ Burma၊ Max. and Bertha ferrars, AVA publishing house 1901